U Muziei staražytnabiełaruskaj kultury pa-novamu pieraasensavali ŭnikalny pomnik mastactva — nadmahilli Sapiehaŭ, kab nahadać pra jaho byłoje charastvo.
Novym vyhladam pomnika ŭ svaim fejsbuku padzialiŭsia historyk-niekrapalist Siarhiej Hruntoŭ, jaki taksama prykłaŭsia da hetaj pracy.
Jak piša telehram-kanał «Spadčyna», Hruntoŭ padabraŭ anałahi ŭ Polščy dy Litvie i davaŭ parady pa detalach, a kiravaŭ rabotami Barys Łazuka, viadomy mastactvaznaviec, jaki pryśviaciŭ hetamu pomniku adzin sa svaich artykułaŭ, praŭda, 20 hadoŭ tamu.
Raboty, praviedzienyja ŭ ramkach rekanstrukcyi Muzieja staražytnabiełaruskaj kultury pry Akademii navuk, stavili za metu źmianić usprymańnie kaštoŭnaha tvora mastactva, adzinaha ŭ svaim rodzie na terytoryi krainy.
Raniej čatyry skulpturnyja nadmahilli (ehifija) prosta haryzantalna lažali adna pobač z druhoj na niejkaj płatformie. U pryncypie, taki typ nadmahilnych pomnikaŭ taksama viadomy ŭ Jeŭropie, ale biełaruski pomnik vyhladaŭ inačaj.
Nadmahilli patrapili ŭ muziejnuju kalekcyju z francyskanskaha kaścioła Śviatoha Jana Chryściciela ŭ Halšanach, jakimi vałodali mahnaty Sapiehi. Zaprasiŭ manachaŭ-francyskancaŭ u svoj radavy majontak, dzie byŭ zasnavany klaštar, padkancler litoŭski Pavieł Stefan Sapieha (1565-1635).
Sapieha byŭ až čatyry razy žanaty: z Rehinaj Dyboŭskaj, z Alžbietaj Viesielen (tolki ad jaje mieŭ dziaciej, jakija skončyli žyćcio abo ŭ manastyry, abo pamierli dziaŭčynami), z Kaciarynaj Hasłaŭskaj i, narešcie, z Sofjaj Daniłovič.
Sapieha pamior u 1635 hodzie. Vierahodna, što prykładna ŭ hety čas u kaściole byŭ pabudavany vialiki i bahaty nadmahilny pomnik u reniesansnym styli, dla jaho samoha i troch jahonych žonak, jakija spačyli raniej.
Pieršapačatkova skulptury raźmiaščali amal viertykalna, fihury pakazany byccam lažać na baku, na vialikaj padušcy, padpioršy hałavu levaj rukoj. U rukach žančyn knihi jak śviedčańnie ich pabožnaści, a Pavieł Sapieha pa tahačasnaj modzie pakazany ŭ paradnym daśpiechu. Vykanańnie fihur, jak pišuć mastactvaznaŭcy, adznačajecca vysokim majsterstvam.
Na žal, na terytoryi Biełarusi nie zachavałasia inšych skulpturnych nadmahillaŭ takoha płanu, jak było ŭ Halšanach, jakija b mahli dać ujaŭleńnie pra pieršapačatkovy vyhlad pomnika. Ale zachavałasia nadmahille inšaha pradstaŭnika rodu Sapiehaŭ, jaki taksama byŭ pachavany razam z žonkami.
U vilenskim kaściole Śviatoha Michała, dzie siońnia pracuje muziej kaścielnych kaštoŭnaściej, znachodzicca jarusnaje architekturnaje nadmahille kanclera i hietmana vialikaha litoŭskaha Lva Sapiehi i dźviuch jaho žonak. Vyšynia pomnika składaje kala 10 mietraŭ, pa centry lažyć marmurovaja fihura samoha Lva Sapiehi, a kala padnožža — žonak Alžbiety z Radziviłaŭ i Daroty ź Firlejaŭ.
Hetyja dva nadmahilli jadnaje nie tolki imia Sapiehaŭ, sumiesnaje pachavańnie muža z žonkami, ale mastackaje padabienstva skulptur i čas stvareńnia — Leŭ Sapieha pamior u 1633 hodzie, usiaho na dva hady raniej za Paŭła Sapiehu.
Vyjaŭ nadmahilnaha pomnika ŭ Halšanach nie zachavałasia. Ale jość jaho apisańnie ŭ invientary 1675 hoda: «Zboku nadmahille (epitaphium) vielmi pryhožaje nakštałt ałtara, u čyjoj struktury try asoby niaviest, a sam [fundatar] čaćviorty lažyć uhary. U toj ža struktury dzieviać alebastravych asob, a taksama dva aniołki». Vielmi padobna da apisańnia pomnika ŭ vilenskim kaściole.
Andrej Šułajeŭ taksama apublikavaŭ vyjavu balasy z hierbam Sapiehaŭ «Lis», jakaja była častkaj aharodžy pomnika ŭ Halšanach i siońnia musić zachoŭvacca niedzie ŭ muziei.
Aŭtary rekanstrukcyi ŭ muziei imknulisia pieraniać kampazicyju nadmahilla ź vilenskaha kaścioła. Adtul uziaty raźmiaščeńnie skulptur, mnohija architekturnyja elemienty, reljefnyja vyjavy armatury i fihury aniołaŭ.
Choć dakładnych dakumientalnych źviestak pra majstroŭ, jakija stvaryli vilenski pomnik, niama, miarkujecca, što jaho aŭtaram moh być architektar i skulptar Siebaśćian Sała (Sebastiano Sala), jaki pachodziŭ z Łuhana (ciapier Šviejcaryja) i ŭ pieršaj pałovie XVII stahodździa pracavaŭ karaleŭskim architektaram u Krakavie. Jon spryčyniŭsia da budaŭnictva i ramontu ŭ roznych haradach kaściołaŭ, kaplic, nadmahillaŭ i karaleŭskich rezidencyj, šmat vandrujučy pa Polščy, Litvie i navat Vienhryi.
Halšanski pomnik, na dumku aŭtaraŭ kanała, taksama moh by vykanać Siebaśćian Sała, ale tut jość niekalki składanaściaŭ. Pa-pieršaje, kaścioł Śviatoha Michała ŭ Vilni byŭ fundavany Lvom Sapieham i pabudavany ŭžo paśla śmierci jaho žonak. Kali rabili novaje nadmahille, to nadmahilnyja pomniki žonak pieranieśli z kafiedralnaha kaścioła i ŭpisali ŭ novy pomnik. Mahčyma, što ŭ katedry jany byli častkaj niejkaha inšaha nadmahilla, trochi bolš rańniaha.
Pa-druhoje, Pavieł Stefan i Leŭ Sapiehi byli svajakami, ale vielmi dalokimi (prynamsi pa miačy), što źmianšaje vierahodnaść taho, što abodva nadmahilli byli stvorany adnym i tym ža majstram i byli padobnymi jak dźvie kropli vady. Ale nielha vyklučać i taho.
Stanam na XIX stahodździe nadmahilnyja plity Sapiehaŭ u Halšanach užo isnavali asobna ad jarusnaj architekturnaj kanstrukcyi, prosta lažali adna kala adnoj. Vierahodna, što nadmahilny pomnik byŭ stračany ŭ kancy XVIII stahodździa, bo ŭ 1770-ja hady stary kaścioł amal da padmurkaŭ byŭ razabrany, a na jaho miescy byŭ zbudavany novy baročny kaścioł, jaki dajšoŭ da našaha času.
Rekanstrukcyja ŭ muziei, abmiežavanaja pamierami pamiaškańnia i hipatetyčnaściu aryhinalnaha vyhladu, nie źjaŭlajecca dakładnaj i nie pretenduje na heta, bo metaj stavili tolki źmianić usprymańnie dobra viadomaha ekspanata. Faktyčna heta prosta stylizavanaja etažerka.
Paśla publikacyi fota z muzieja kulturny antrapołah Ściapan Sturejka vykazaŭ pažadańnie viarnuć nadmahille ŭ Halšany i ekspanavać jaho in situ (pa miescy) u francyskanskim kaściole. Praŭda, jak vyjaviłasia, miascovym ksiandzam takaja ideja nie impanuje, jany ličać, što ŭ kaścioł ludzi pavinny prychodzić «da Pana Jezusa, a nie da pana Sapiehi».
Taksama architektar-restaŭratar Ihar Rachanski prapanavaŭ raźmiaścić nadmahille ŭ kaplicy Halšanskaha zamka, nad prajektam adnaŭleńnia jakoj užo pačali pracavać, zrabić tam «muziej adnoj skulptury».
Na dumku telehram-kanał «Spadčyna», choć hetyja idei vyhladajuć ramantyčna, muziei vialikich haradoŭ lepš padychodziać dla zachavańnia i daśledavańnia mastackich kaštoŭnaściaŭ. Udaskanaleńnie dostupu da Muzieja staražytnabiełaruskaj kultury paśla rekanstrukcyi stanie važnym krokam u papularyzacyi našaj spadčyny.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆU Žyrovicach staviać novyja pazałočanyja ikanastasy ŭ ruskim styli. Baročny ikanastas carkoŭniki śpisali ŭ muziej
Pačałasia restaŭracyja Babrujskaj krepaści. Ci viernucca impierskija arły na fasady?
U Budsłaŭskim kaściole raskryli nieviadomyja raniej rośpisy
U Budsłavie raźbirajuć unikalny ałtar ź iluzornaj pierśpiektyvaj, jakoj padmanvali hledača najvialikšyja dojlidy Ryma
U jaki dzień u 2020-m mahli zdarycca pieramieny? Polski dypłamat vydaŭ knihu ab pracy ŭ Biełarusi i daŭ adkaz na heta pytańnie9
Kamientary